تاریخچه روانکارها و بازار جهانی
صنعت روانکارها از قرن نوزدهم با استخراج نفت در پنسیلوانیا و جایگزینی روغن ماهی با روغن‌های نفتی آغاز شد. امروزه تنها حدود ۱% از نفت خام پالایش‌شده به تولید روانکارها اختصاص دارد، اما این صنعت سهم اقتصادی بزرگی دارد. در سال ۲۰۲۱، بازار جهانی روانکارها حدود ۱۳۰ میلیارد دلار ارزش داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۹ به ۲۴۵ میلیارد دلار برسد (نرخ رشد سالانه ۷%/۳). عمده این رشد از طریق مصرف در بخش خودرو و صنایع حاصل شده است؛ به‌ویژه خودروهای سنگین که ۵۳% از مصرف روانکار را در سال ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده‌اند.
رشد بازار در کشورهای نوظهور
افزایش مصرف در کشورهایی مانند چین، هند و برزیل، به همراه سرمایه‌گذاری خودروسازان در تحقیق و توسعه، از عوامل کلیدی رشد این بازار است. آسیا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده روغن موتور است، و پس از آن آمریکای شمالی و اروپا قرار دارند.
تهدید و فرصت: خودروهای الکتریکی (EV)
با رشد سریع وسایل نقلیه الکتریکی، تقاضا برای روانکارهای سنتی کاهش خواهد یافت. EVها دارای موتورهایی بدون پیستون و سیلندر هستند، لذا نیازی به روغن موتور سنتی ندارند. با این حال، وجود سیستم‌هایی مانند گیربکس، یاتاقان‌ها، سیستم‌های خنک‌کننده و ترمز همچنان نیاز به روانکارهای خاص دارد. مهم‌ترین انواع خودروهای الکتریکی عبارتند از:
* : BEV تماماً برقی، فاقد موتور احتراق داخلی.
* : PHEV هیبریدی قابل شارژ، ترکیبی از موتور برقی و احتراقی.
* HEV: هیبریدی خودشارژ، فاقد اتصال برقی خارجی.
* : FCEVبا پیل سوختی هیدروژنی، بدون آلایندگی.
* : SEVمجهز به سلول خورشیدی برای شارژ باتری.
نیازهای خاص روانکارهایEV
روانکارهای EV با نمونه‌های سنتی تفاوت دارند و باید ویژگی‌هایی مانند موارد زیر را دارا باشند:
* تحمل دما و فشار بالا
* پایداری شیمیایی و فیزیکی
* سازگاری با فلزات خاص (مانند مس و آلومینیوم)
* خواص دی‌الکتریک برای جلوگیری از اتصال کوتاه
فرمولاسیون روانکارهای جدید
روانکارهای EV معمولاً با روغن‌های پایه سنتزی مانند پلی‌آلفااولفین‌ها (PAO) یا استرها ساخته می‌شوند که دارای پایداری حرارتی، مقاومت در برابر اکسیداسیون و شاخص ویسکوزیته بالا هستند. این ویژگی‌ها برای تحمل شرایط متغیر عملکرد پیشرانه برقی ضروری‌اند.
مایعات خنک‌کننده درEV
علیرغم نبود موتور احتراقی، EVها گرمای زیادی تولید می‌کنند (از جمله هنگام شارژ سریع یا ترمزگیری). رایج‌ترین مایع خنک‌کننده، اتیلن گلیکول است که قابلیت اختلاط با آب را دارد و توانایی انتقال حرارت بالا، نقطه جوش و انجماد مناسب و قیمت پایینی دارد. این مایع در سیستم‌های تهویه نیز کاربرد دارد.
رشد بازار روانکارهایEV
از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۸، انتظار می‌رود بازار خودروهای الکتریکی بیش از ۲۵% رشد کند. در نیمه اول سال ۲۰۲۲، بیش از ۳/۴ میلیون دستگاه BEV و PHEV به فروش رسیده‌اند. در اروپا (مانند آلمان) و آسیا-اقیانوسیه (مانند چین و هند)، با حمایت دولت‌ها از انرژی پاک، تقاضا برای این روانکارهای تخصصی در حال افزایش است.
چالش‌ها و فرصت‌ها برای صنعت روانکار
با کاهش نیاز به روغن موتورهای سنتی، تمرکز صنعت باید بر توسعه محصولات تخصصی مانند: گریس های مقاوم به دمای بالا برای موتورهای الکتریکی، روغن های ویژه گیربکس EV، مایعات خنک کننده نوآورانه قرار گیرد.
نتیجه‌گیری
صنعت روانکارها با گذار جهانی به خودروهای الکتریکی در حال تحول است. با اینکه تقاضا برای روانکارهای سنتی کاهش خواهد یافت، اما فرصت‌های تازه‌ای برای شرکت‌های نوآور در زمینه توسعه روانکارهای خاص برای EV به‌وجود می‌آید. موفقیت در این حوزه نیازمند نوآوری، تحقیق و توسعه مستمر و همکاری نزدیک با خودروسازان برقی است.
منبع
مجله علمی-تخصصی افزون روان، سال دوازدهم، شماره ۱۶، تابستان.
